Hội thảo “Chuyển đổi xanh trong bối cảnh biến đổi toàn cầu” diễn ra tại Hà Nội vào hai ngày 24,25/10 do Trường Khoa học học liên ngành và Nghệ thuật tổ chức quy tụ nhiều chuyên gia và học giả tham dự bàn thảo nhiều nội dung quan trọng về các xu hướng chuyển đổi xanh hiện nay tại Việt Nam và trên thế giới: từ thực tiễn đến các giải pháp hành động cụ thể. Trong các phiên chuyên đề của Hội thảo, BTC Hội thảo giới thiệu một số vấn đề cấp bách sẽ được đưa ra bàn thảo tại “Green Transformation 2024”. Trong đó, bài viết "Thúc đẩy các giá trị văn hóa, giáo dục và truyền thông để hỗ trợ chuyển đổi xanh" của GS.TS Trần Trung - Giám đốc Học viên Dân tộc Việt Nam nhận được rất nhiều sự quan tâm.

GS.TS Trần Trung - Giám đốc Học viện Dân tộc Việt Nam với bài viết “Chuyển đổi xanh trong bối cảnh biến đổi toàn cầu"

Chi tiết về bài báo đăng tại https://green.org.vn/promoting-the-values-of-culture-education-and-communication-to-foster-green-transformation.html

Chuyển đổi xanh thúc đẩy các giá trị văn hóa, giáo dục, truyền thông, nhận thức và hành vi để giải quyết các thách thức môi trường hiện tại một cách bền vững (Trần P.M, 2024). Văn hóa thay đổi các giá trị xã hội và đóng vai trò quan trọng trong việc thay đổi nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của phát triển bền vững. Từ việc khuyến khích lối sống thân thiện với môi trường đến việc lan tỏa các giá trị về bảo vệ tài nguyên và bảo tồn đa dạng sinh học, văn hóa có thể giúp thúc đẩy những thay đổi tích cực trong cách con người tương tác với môi trường. Tri thức văn hóa của các cộng đồng, đặc biệt là những người sống gần thiên nhiên, chứa đựng những hiểu biết quý giá về bảo tồn tài nguyên, và việc giữ gìn những giá trị văn hóa này sẽ hỗ trợ cho quá trình chuyển đổi xanh.

Giáo dục đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức và trang bị cho các thế hệ trẻ các kỹ năng cần thiết để đối phó với các thách thức liên quan đến biến đổi khí hậu và suy thoái môi trường. Các chương trình học, đặc biệt là các môn STEM, cần tích hợp nội dung về phát triển bền vững, công nghệ xanh và năng lượng tái tạo. Giáo dục cũng phải cung cấp cho các cộng đồng kỹ năng liên quan đến công nghệ xanh, sản xuất sạch và sử dụng tài nguyên hiệu quả.

Truyền thông có thể lan tỏa các thông điệp về chuyển đổi xanh, khuyến khích các cộng đồng áp dụng lối sống bền vững. Sự kết hợp giữa truyền thông truyền thống và kỹ thuật số có thể tạo điều kiện cho việc truyền tải thông tin nhanh chóng và hiệu quả, đồng thời tác động đến các tổ chức và cá nhân về trách nhiệm giảm phát thải carbon, sử dụng năng lượng sạch và bảo vệ môi trường.

1. Thúc đẩy các giá trị văn hóa để hỗ trợ chuyển đổi xanh

   - Giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng: Tích hợp các giá trị về tính bền vững và chuyển đổi xanh vào các chương trình giáo dục từ tiểu học đến đại học. Nội dung giáo dục cần nhấn mạnh tầm quan trọng của bảo vệ môi trường và vai trò của văn hóa trong việc thúc đẩy các hành vi xanh. Sử dụng các nền tảng truyền thông đại chúng như truyền hình, mạng xã hội và phim ảnh để truyền tải các thông điệp về bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Các chiến dịch này nên sáng tạo trong việc vận dụng văn hóa dân gian và truyền thống để tăng tính hấp dẫn và tiếp cận.

   - Thúc đẩy lối sống bền vững qua văn hóa: Khuyến khích lối sống tiết kiệm, giảm sử dụng nhựa, thúc đẩy tiêu dùng có trách nhiệm và ưu tiên các sản phẩm bền vững. Các phong trào như "sống xanh," "tái sử dụng" hay "không rác thải" cần được hỗ trợ và mở rộng. Khai thác các truyền thống địa phương liên quan đến thiên nhiên, như nghi lễ bảo vệ rừng hoặc tôn kính sông núi, để thúc đẩy ý thức cộng đồng về bảo vệ môi trường.

   - Khuyến khích sáng tạo nghệ thuật gắn liền với môi trường: Khuyến khích các nghệ sĩ, nhà văn và nhạc sĩ sáng tác những tác phẩm truyền tải thông điệp về bảo vệ môi trường. Những sản phẩm văn hóa này có thể có sức ảnh hưởng mạnh mẽ, giúp thay đổi nhận thức xã hội về các vấn đề môi trường. Kết hợp du lịch sinh thái với việc bảo tồn di sản văn hóa địa phương. Các chương trình du lịch có thể giáo dục du khách về các thực hành bền vững và các giá trị môi trường được lồng ghép trong truyền thống địa phương.

   - Hỗ trợ chính sách và hợp tác cộng đồng: Chính phủ và các tổ chức cần thực thi các chính sách khuyến khích bảo tồn các giá trị văn hóa liên quan đến tính bền vững môi trường. Việc duy trì và thúc đẩy các truyền thống nhấn mạnh sự hài hòa với thiên nhiên là rất quan trọng. Sử dụng vai trò lãnh đạo của các nhà chức trách địa phương, các nhà lãnh đạo tôn giáo và các nhà văn hóa để lan tỏa thông điệp bảo vệ môi trường. Những người này có thể đóng vai trò quan trọng trong việc thay đổi hành vi và nhận thức của công chúng.

   - Sử dụng công nghệ và mạng xã hội để kết nối văn hóa với chuyển đổi xanh: Sử dụng công nghệ số để bảo tồn và truyền tải các giá trị văn hóa liên quan đến bảo vệ môi trường. Các nền tảng trực tuyến có thể giúp tạo ra các cộng đồng bền vững nơi mọi người chia sẻ ý tưởng và sáng kiến về lối sống xanh. Tận dụng mạng xã hội để lan tỏa kiến thức và thúc đẩy các phong trào chuyển đổi xanh trong cộng đồng, khuyến khích các hành động như giảm thiểu rác thải nhựa, sử dụng năng lượng tái tạo và tái chế.

   - Liên kết giữa văn hóa và khoa học trong bảo vệ môi trường: Kết hợp các truyền thống văn hóa với các sáng kiến khoa học và công nghệ trong bảo vệ môi trường. Ví dụ, nhiều cộng đồng bản địa có tri thức quý giá về quản lý tài nguyên thiên nhiên, có thể kết hợp hiệu quả với các giải pháp công nghệ hiện đại. Tăng cường nghiên cứu về vai trò của văn hóa trong chuyển đổi xanh, khám phá cách thức các giá trị và thực hành văn hóa có thể được vận dụng để thúc đẩy phát triển bền vững.

2. Đề xuất chính sách thúc đẩy chuyển đổi xanh dựa trên văn hóa

- Tích hợp văn hóa vào các chiến lược quốc gia về phát triển bền vững: Các quốc gia nên đưa văn hóa vào các chiến lược và kế hoạch hành động về phát triển bền vững, đặc biệt là trong quá trình chuyển đổi xanh. Điều này không chỉ bao gồm các chính sách liên quan đến môi trường mà còn phải kết nối với các lĩnh vực khác như giáo dục, du lịch, và văn hóa nghệ thuật. Việc thúc đẩy các giá trị văn hóa có thể giúp tạo ra sự thay đổi hành vi bền vững hơn trong xã hội.

- Hỗ trợ sáng tạo nghệ thuật và văn hóa với chủ đề bảo vệ môi trường: Tài trợ cho các dự án nghệ thuật và văn hóa lấy cảm hứng từ môi trường và chuyển đổi xanh. Các tác phẩm nghệ thuật, phim ảnh, và âm nhạc với chủ đề bảo vệ thiên nhiên không chỉ có tác động mạnh mẽ đến nhận thức của công chúng mà còn giúp lan tỏa các thông điệp quan trọng. Tăng cường việc tổ chức các sự kiện nghệ thuật xanh và các cuộc thi sáng tạo nghệ thuật gắn kết với môi trường.

- Phát triển du lịch bền vững dựa trên văn hóa: Du lịch có thể là một công cụ mạnh mẽ để thúc đẩy chuyển đổi xanh. Các chương trình du lịch bền vững nên tập trung vào việc bảo tồn các giá trị văn hóa và tự nhiên địa phương. Các chính sách hỗ trợ du lịch sinh thái và bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể cần được ưu tiên. Đồng thời, việc quảng bá các điểm đến du lịch dựa trên các giá trị văn hóa và môi trường có thể thu hút du khách quốc tế quan tâm đến phát triển bền vững.

- Xây dựng các mô hình kinh tế xanh dựa trên văn hóa địa phương: Thúc đẩy các ngành nghề truyền thống thân thiện với môi trường và giảm thiểu việc khai thác tài nguyên thiên nhiên không bền vững. Các chính sách kinh tế cần hỗ trợ sự phát triển của các ngành nghề thủ công, nông nghiệp bền vững, và sản xuất hàng hóa thân thiện với môi trường. Bằng cách khai thác những giá trị văn hóa của cộng đồng địa phương, các mô hình kinh tế này không chỉ bảo vệ môi trường mà còn tạo ra giá trị kinh tế bền vững.

- Đào tạo và phát triển năng lực về bảo vệ môi trường dựa trên văn hóa: Tổ chức các chương trình đào tạo cho cộng đồng về cách bảo tồn các giá trị văn hóa liên quan đến bảo vệ môi trường. Các chương trình này có thể giúp nâng cao năng lực của người dân địa phương trong việc bảo vệ thiên nhiên và khai thác các tài nguyên văn hóa một cách bền vững. Đặc biệt, cần tạo ra cơ hội cho các thế hệ trẻ học hỏi và tiếp nối các giá trị văn hóa truyền thống trong việc bảo vệ môi trường.

- Hợp tác quốc tế và chia sẻ kinh nghiệm: Các quốc gia cần hợp tác chặt chẽ với nhau để chia sẻ kinh nghiệm trong việc kết nối văn hóa và chuyển đổi xanh. Học hỏi từ các mô hình thành công của các quốc gia khác và áp dụng linh hoạt các giá trị văn hóa địa phương sẽ giúp thúc đẩy chuyển đổi xanh một cách hiệu quả. Đồng thời, các tổ chức quốc tế có thể đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cho các sáng kiến văn hóa và môi trường.

3. Vai trò của văn hóa trong việc thúc đẩy hành vi bảo vệ môi trường

- Thay đổi hành vi thông qua các giá trị văn hóa: Văn hóa đóng vai trò quan trọng trong việc định hình hành vi của con người. Bằng cách thúc đẩy các giá trị văn hóa liên quan đến bảo vệ môi trường, chúng ta có thể khuyến khích sự thay đổi hành vi của xã hội theo hướng bền vững hơn. Các chiến dịch truyền thông dựa trên văn hóa có thể tác động sâu sắc đến cách mọi người suy nghĩ và hành động liên quan đến bảo vệ môi trường. Ví dụ, trong nhiều nền văn hóa, sự tôn trọng đối với thiên nhiên và các sinh vật sống đã ăn sâu vào các giá trị truyền thống, điều này có thể là cơ sở để thúc đẩy các hành vi bền vững.

- Văn hóa và giáo dục môi trường: Văn hóa cũng có vai trò trong việc giáo dục cộng đồng về bảo vệ môi trường. Các câu chuyện dân gian, truyền thuyết và các tác phẩm văn học nghệ thuật thường chứa đựng những bài học về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên. Các chương trình giáo dục có thể tích hợp các yếu tố văn hóa để làm cho thông điệp về môi trường trở nên gần gũi và dễ hiểu hơn đối với các thế hệ trẻ. Ngoài ra, việc tổ chức các hoạt động văn hóa như hội thảo, triển lãm, và các sự kiện nghệ thuật liên quan đến bảo vệ môi trường cũng có thể giúp nâng cao nhận thức cộng đồng.

- Khuyến khích tiêu dùng bền vững thông qua văn hóa: Văn hóa có thể định hình hành vi tiêu dùng của con người. Bằng cách thúc đẩy các giá trị tiêu dùng bền vững trong văn hóa, chúng ta có thể giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Ví dụ, các sản phẩm thủ công, đồ gia dụng truyền thống và thực phẩm địa phương có thể được ưa chuộng hơn nếu chúng được gắn liền với các giá trị văn hóa và môi trường. Chính sách hỗ trợ các ngành nghề truyền thống và tiêu dùng bền vững có thể giúp khuyến khích việc sử dụng tài nguyên một cách hiệu quả và bền vững.

- Nghệ thuật và văn hóa trong việc lan tỏa thông điệp môi trường: Nghệ thuật là một công cụ mạnh mẽ để truyền tải thông điệp về môi trường. Các tác phẩm nghệ thuật, từ phim ảnh đến âm nhạc và tranh vẽ, có thể giúp tạo ra nhận thức sâu sắc về các vấn đề môi trường. Các nghệ sĩ có thể sử dụng tác phẩm của mình để thể hiện sự quan tâm đối với biến đổi khí hậu, suy thoái môi trường, và các vấn đề khác liên quan đến sự bền vững của hành tinh. Ngoài ra, các sự kiện nghệ thuật công cộng có thể đóng vai trò như một diễn đàn để thảo luận về các giải pháp bảo vệ môi trường.

Tài liệu tham khảo

Tran, P.M.; Nguyen, T.; Nguyen, H.-D.; Thinh, N.A.; Lam, N.D.; Huyen, N.T.; Khuc, V.Q. Improving Green Literacy and Environmental Culture Associated with Youth Participation in the Circular Economy: A Case Study of Vietnam. Urban Sci. 2024, 8, 63.

Liu, L.; Tobias, G.R. The impact of environmental literacy on residents’ green consumption: Experimental evidence from China. Clean. Responsible Consum. 2024, 12, 100165.

Dwortzan, M. Global Net-Zero Emissions Goals: Challenges and Opportunities. MIT Climate Portal. 2022.

Shairp, R.; Veríssimo, D.; Fraser, I.; Challender, D.; Macmillan, D. Understanding urban demand for wild meat in Vietnam: Implications for conservation actions. PLoS ONE 2016, 11, e0134787.

Schaub, S.; Ghazoul, J.; Huber, R.; Zhang, W.; Sander, A.; Rees, C.; Banerjee, S.; Finger, R. The role of behavioural factors and opportunity costs in farmers’ participation in voluntary agri-environmental schemes: A systematic review. J. Agric. Econ. 2023, 74, 617–660.